Uwagi wstępne
Jak trudno się zorientować w świecie materii, wie każdy. Otaczają nas przedmioty mniej lub bardziej ważne. Często mamy skłonność do ich gromadzenia. Efekt? Rosną wokół góry rupieci. W książce pt. Warszawa autorstwa wybitnej współczesnej graficzki i architektki książki – Grażki Lange, (jej projekty bywają kontrowersyjne – jednych zachwycają, innych denerwują…), będącej osobistą wypowiedzią artystki adresowaną do odbiorców w różnym wieku, w tym – do dzieci i młodzieży, pokazano, jak wybrani twórcy kultury zamieniają rupieciarnię w interesujące kolekcje. Opowieści twórców (łączy ich to, że są przyjaciółmi autorki projektu) wiążą się jakoś z przedmiotami, niekiedy zupełnie zwykłymi, te zaś mają łączność, czasem luźną i w inspirujący sposób nieoczywistą, ze stolicą. W Warszawie pokazano, jak można twórczo nadać sens przedmiotom, które nas otaczają, jak zauważyć ich urodę, niezwykłość i niepowtarzalność bądź jak tę niezwykłość i niepowtarzalność wykreować.
Książka Warszawa może być punktem wyjścia do wielu zajęć poprowadzonych w różnych wariantach. Daje mnóstwo możliwości elastycznego wykorzystania w pracy z dziećmi i młodzieżą. Jest nieco tajemnicza i odrobinę niegrzeczna. Budzi emocje. Każe zadawać pytania. Inspiruje do myślenia. Poszczególne teksty mają jednak różny poziom literacki (od wybitnych i poruszających, po pisane jakby na kolanie) i rozmaitą grupę adresatów, dlatego – przed zajęciami – trzeba dokonać przemyślanego wyboru – tak, by tekst, który nauczyciel zechce wykorzystać, odpowiadał swoją treścią i formą poziomowi percepcji i doświadczeniom grupy.
Propozycja zajęć: Wystawa rupieci. (Przedmioty opowiadają)
(adresat uniwersalny: dzieci w różnym wieku, młodzież, dorośli)
Cele zajęć
- rozwój wyobraźni, refleksyjnego myślenia, wrażliwości i uwagi
- rozwój umiejętności myślowych (tworzenie kategorii, posługiwanie się kryteriami, tworzenie uzasadnień),
- rozwój umiejętności językowych,
- ćwiczenie współpracy w grupie
- zainteresowanie zagadnieniem tworzenia kolekcji z rupieci
- spotkanie z książką jako przedmiotem pięknym i inspirującym do myślenia
Pomoce
- Książka: Projekt i opracowanie graficzne Grażka Lange. Wyd. Tako 2015 (Toruń)
- Rozmaite (raczej drobne) przedmioty; np.: klucze (stare i nowe), kilka rodzajów ołówków (automatyczne, tradycyjne, twarde, miękkie, z gumką i zwykłe), gumki do wycierania (różne kolory i typy), pieczątki (różnej wielkości – najlepiej stare i nowe), guziki w rozmaitych kolorach i wielkościach i z różnych materiałów, bombki na choinkę (różnej wielkości), plastikowe maskotki (możliwie małe), małe pluszaki, zapinki do włosów, fotografie (czarno-białe i kolorowe), stare dyskietki (różnej wielkości), pendrivy – różnego rodzaju, szpulki z kolorowymi nićmi, kapsle od butelek, korki od butelek, kamyki, muszelki, szyszki, pudełka i puszki po herbacie, po cukierkach itd.
- Tło do wyeksponowania przedmiotów, np. jednobarwny materiał (najlepiej czarny) lub pakowy papier (jednobarwny – szary lub brązowy).
Przebieg zajęć
- Na podłodze, na dużym kawałku materiału lub papieru (tło) zostały rozsypane rozmaite przedmioty (w sposób przypadkowy). Powstaje swego rodzaju wystawa rupieci.
- Uczniowie zostają podzieleni na grupy.
- Polecenia dla wszystkich grup
- nie naruszając wystawy (tylko rozmawiając) stwórzcie własną kolekcję przedmiotów, które mogłyby opowiedzieć jakąś wspólną historię. Może być niezwykła lub zupełnie zwyczajna. Jak kto zdecyduje. Zapiszcie na kartce, które przedmioty wybraliście.
(Przykłady przedmiotów wybranych przez jedną z grup: ołówek, pendrive, dyskietka, gumka do wycierania, fotografia, puszka po herbacie.
Przykłady przedmiotów wybranych przez inną grupę: wszystkie klucze, które znalazły się na wystawie rupieci)
- podzielcie się w grupach rolami; niech każdy z was wcieli się w któryś z przedmiotów z waszej wystawy; ustalcie (wylosujcie lub przedyskutujcie) kolejność wypowiedzi; przeprowadźcie w grupie próbę wspólnej krótkiej opowieści (można nagrać w telefonie komórkowym); po próbie, gdy już będziecie mniej więcej wiedzieć, jak rozwija się opowieść, przedyskutujcie, jaki można nadać jej tytuł.
- Niech przedstawiciele grup zapiszą na tablicy wybrany przez grupę tytuł opowieści.
- Słuchamy opowieści: opowiadają wszyscy członkowie grup po kolei – każdy snuje swoją część opowieści lub: przedstawiciele grup opowiadają całą opowieść swojej grupy lub: słuchamy nagrania z komórki (dowolność)
- Który tytuł był najciekawszy? (dzieci spontanicznie odpowiadają na pytanie; prowadzący prosi o krótkie uzasadnienie).
- Ustalamy wspólnie cechy poszczególnych opowieści (np. spójne – poszczególne elementy łączą się w logiczną całość, komiczne, wzruszające, ze zwrotami akcji, zwykłe, niezwykłe, o zaskakującym zakończeniu; przy ustalaniu cech opowieści prowadzący prosi o uzasadnienia; np. dlaczego ta opowieść według ciebie była wzruszająca?);
- Nauczyciel czyta wybrany wcześniej tekst z książki Warszawa i pokazuje planszę, która towarzyszy tekstowi (np. Dziewczynka z lizakami Tiny Oziewicz, Środek Michała Rusinka).
Zadanie do domu: wybierz z kolekcji rupieci swoją własną, indywidualną kolekcję. Stwórz własną opowieść. Nagraj ją lub zapisz. Przynieś nagranie (lub zapis) do biblioteki. Może się uda stworzyć kolekcję opowieści. Spróbujemy zaprezentować ją innym czytelnikom.
Uwagi końcowe
Poniższa propozycja jest jedną z wielu możliwości poprowadzenia zajęć wiążących się z książką Warszawa. Możliwy jest też ich inny wariant.
Zamiast kończyć zajęcia czytaniem fragmentu książki (punkt 4 Przebiegu zajęć), co zostało pomyślane jako podsumowanie pracy własnej dzieci i co – w mojej ocenie – bardziej otwiera własną inicjatywę twórczą uczniów, można rozpocząć zajęcia od przeczytania wybranego wcześniej fragmentu, jeszcze przed poleceniem rozpoczęcia narady w grupach nad tworzeniem własnej kolekcji (punkt 3 Przebiegu zajęć). Taki wariant ma tę cechę, że ukierunkowuje myślenie i działanie, sugerując jednak (a tym samym ograniczając swobodne myślenie i działanie) tworzenie określonych, jednorodnych kolekcji.
I w jednym, i w drugim przypadku bardzo istotne jest przeczytanie fragmentów książki i pokazanie jej uczestnikom zajęć. Ważne, by wszyscy mieli możliwość wzięcia jej do ręki. Daje możliwość indywidualnego spotkania z nią w przyszłości. Pokazuje, jak inni podchodzą do otaczającej nas materialnej rzeczywistości.
Warto (we współpracy z opiekunem grupy) popracować nad powodzeniem zadania do domu. Zaistnienie kolekcji opowieści (np. w postaci porządnej publikacji) będzie zachętą nie tylko do ponownego (już indywidualnego) odwiedzenia biblioteki, kontynuacją pracy (pojawią się inne możliwości). Będzie to również satysfakcja dla autorów…
Hanna Diduszko